Dysgrafia – co to jest?
Dysgrafia, znana również jako agrafia, to specyficzne zaburzenie rozwoju pisania, które charakteryzuje się znacznymi trudnościami w opanowaniu sztuki poprawnego i czytelnego pisania. Nie jest to choroba, lecz trudność w przetwarzaniu informacji przez mózg, która wpływa na zdolność do precyzyjnego odwzorowywania liter i słów. Pismo osoby z dysgrafią jest często nieestetyczne, nieczytelne, a nawet męczące do odczytania. Może objawiać się w różnorodny sposób, wpływając na jakość i płynność pisania. Warto podkreślić, że dysgrafia nie jest związana z poziomem inteligencji dziecka, a jej pojawienie się może być powiązane z innymi zaburzeniami, takimi jak dysleksja, dysortografia, dyskalkulia, ADHD, zespół Tourette’a czy autyzm. Szybkie rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniej terapii są kluczowe dla poprawy funkcjonowania osób z tym zaburzeniem.
Przyczyny dysgrafii
Podłoże neurologiczne i zaburzenia
Przyczyny dysgrafii są złożone i często wieloczynnikowe. Jednym z kluczowych czynników jest podłoże neurologiczne, obejmujące mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, które mogą wpływać na procesy związane z planowaniem i wykonaniem ruchów pisarskich. Zaburzenia funkcji wzrokowych i słuchowych również odgrywają istotną rolę, utrudniając prawidłowe odbieranie i przetwarzanie informacji wizualnych i słuchowych niezbędnych do nauki pisania. Może to prowadzić do problemów z zapamiętywaniem kształtu liter, ich kolejności czy połączeń. Ponadto, dysgrafia może być powiązana z innymi zaburzeniami neurorozwojowymi, co dodatkowo komplikuje obraz kliniczny.
Problemy motoryczne i psychologiczne
Inną grupę przyczyn dysgrafii stanowią problemy motoryczne, które dotyczą głównie motoryki małej, czyli precyzji ruchów dłoni i palców. Mogą to być problemy z niewłaściwym chwytem pisarskim, zbyt dużym napięciem mięśniowym w ręce, co powoduje szybkie męczenie się podczas pisania, a także zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej. Leworęczność lub oburęczność, choć nie jest jednoznaczna z dysgrafią, może współistnieć z tym zaburzeniem i stanowić dodatkowe wyzwanie w procesie nauki pisania. Czynniki psychologiczne, takie jak nerwice, silny stres czy zaniedbania edukacyjne, również mogą przyczyniać się do rozwoju dysgrafii lub nasilać jej objawy, prowadząc do niechęci do pisania i pogorszenia jego jakości.
Objawy dysgrafii u dzieci i młodzieży
Niekształtne litery i inne trudności
Objawy dysgrafii u dzieci są zazwyczaj najbardziej widoczne w ich pismie. Charakterystyczne są niekształtne litery, które mogą mieć różne wielkości w obrębie jednego wyrazu, niejednolity nachylenie, a czasami wychodzą poza linię. Dzieci z dysgrafią mogą mieć trudności z zachowaniem proporcji liter, ich spójnością i estetyką. Często pojawia się również literowanie lub pomijanie niektórych elementów liter. Szybkie męczenie się podczas pisania jest kolejnym sygnałem ostrzegawczym, podobnie jak niechęć do czynności manualnych, takich jak rysowanie czy malowanie, które wymagają precyzji ruchów dłoni.
Problemy z przelewaniem myśli na papier
U młodzieży i dorosłych objawy dysgrafii mogą ewoluować i przybierać inną formę. Oprócz problemów z estetyką pisma, pojawiają się problemy z przelewaniem myśli na papier. Może to oznaczać trudności w organizacji tekstu, tworzeniu spójnych zdań i akapitów. Często występują błędy gramatyczne i składniowe, które niekoniecznie wynikają z braku wiedzy, ale z trudności w jej zapisaniu. Osoby z dysgrafią mogą mieć kłopoty ze zrozumieniem własnych notatek, a także zauważalną rozbieżność między posiadaną wiedzą a jej zapisem.
Rodzaje dysgrafii
Wyróżnia się trzy główne rodzaje dysgrafii, które różnią się dominującymi trudnościami:
1. Dysgrafia dyslektyczna: Charakteryzuje się licznymi błędami ortograficznymi, przestawianiem liter, synkretyzmem (łączeniem liter w nieistniejące sylaby) oraz trudnościami w przepisywaniu tekstu.
2. Dysgrafia przestrzenna: Osoby z tym typem dysgrafii mają problemy z prawidłowym rozmieszczeniem liter i wyrazów na kartce, często wychodząc poza linię lub zostawiając zbyt duże odstępy. Mogą mieć również trudności z rysowaniem i kopiowaniem rysunków, mimo poprawnej ortografii.
3. Dysgrafia motoryczna: Ten rodzaj dysgrafii wiąże się z brakiem koordynacji ruchowej i trudnościami w płynnym pisaniu. Pismo jest często powolne, męczące, a litery są niekształtne z powodu problemów z kontrolą ruchów ręki.
Diagnoza i wsparcie w dysgrafii
Jak przebiega diagnoza?
Diagnoza dysgrafii zazwyczaj odbywa się w specjalistycznych placówkach, takich jak poradnie psychologiczno-pedagogiczne. Proces diagnostyczny jest wieloaspektowy i obejmuje szczegółowy wywiad z rodzicami i dzieckiem, obserwację sposobu pisania oraz analizę prac pisemnych. Kluczowe jest również przeprowadzenie badań mających na celu ocenę poziomu inteligencji, pamięci, sprawności manualnej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej. Specjaliści mogą również zlecić badania słuchu i wzroku, aby wykluczyć inne przyczyny problemów z pisaniem.
Metody leczenia i przykładowe ćwiczenia
Leczenie dysgrafii opiera się głównie na regularnych ćwiczeniach grafomotorycznych, które mają na celu poprawę precyzji ruchów dłoni i palców. Ważne jest nauczenie właściwego chwytu pisarskiego oraz trening płynności pisania. Stosuje się również techniki relaksacyjne, aby zmniejszyć napięcie mięśniowe. Przykładowe ćwiczenia wspierające terapię dysgrafii to: rysowanie „leniwych ósemek” i innych szlaczków, obrysowywanie szablonów, pogrubianie konturów, kolorowanie, kopiowanie rysunków, nawlekanie korali czy dzielenie przedmiotów na części. Warto pamiętać, że przepisywanie tekstów nie zawsze jest najlepszym ćwiczeniem, może prowadzić do zniechęcenia. Pomocne okazują się różnego rodzaju techniki plastyczne, które angażują ręce, oczy i wymagają skupienia.
Dysgrafia a szkoła i codzienne życie
W szkole uczniowie z dysgrafią mogą napotykać na wiele trudności. Ze względu na problemy z czytelnością pisma, mogą być postrzegani jako mniej zdyscyplinowani lub mniej zdolni, co nie odpowiada rzeczywistości. Warto pamiętać, że dysgrafia nie jest związana z poziomem inteligencji. W przypadku uczniów z dysgrafią, wdrożenie odpowiednich wsparcia ze strony nauczycieli i szkoły jest kluczowe. Może to obejmować łagodniejsze traktowanie ucznia w kontekście wymogów dotyczących jakości pisma, możliwość pisania na komputerze lub przepisywania notatek na komputerze. Zrozumienie problemu przez nauczycieli i rodziców pozwala na stworzenie środowiska, w którym uczeń może rozwijać swoje mocne strony i minimalizować negatywne skutki dysgrafii w codziennym życiu, ułatwiając mu naukę i funkcjonowanie.
